[ Pobierz całość w formacie PDF ]
uczy� si� od niego wielu potrzebnych rzeczy, czytaj�c ksi��ki i artyku�y starego rewolucjoni-
sty w nielegalnych rosyjskich pismach zagranicznych. Wpatrywa� si� z uwielbieniem,
z rzewn� mi�oSci� w ten uparcie zaciSni�te usta, które wypowiedzia�y nigdy niezapomniane
s�owa, ognistemi g�oskami zapisane w duszy Uljanowa:
Dobro rewolucji stanowi najwy�sze prawo! Pozbawienie tyranów �ycia nie jest morder-
stwem!
Wspania�e, pot�ne s�owa wielkiego wodza i nauczyciela! Takie zrozumia�e, drogie dla
Uljanowa, bo szepta� je jeszcze ustami ch�opaka, nosz�cego mundurek uczniowski.
Z rozczuleniem patrza� na Akselroda, cz�owieka-maszyn�, pisz�cego od rana do nocy,
p�dz�cego od miasta do miasta, kontroluj�cego, doradzaj�cego, poruszaj�cego ca�ym mecha-
nizmem partji, zapominaj�cego o sobie w p�omiennym, burzliwym porywie.
W�odzimierz wywar� na wszystkich silne wra�enie. Wyczuli w nim niewyczerpane si�y,
nieugi�t� wol� i niezwyk�y spryt rewolucyjny, oparty na zrozumieniu duszy warstw spo�ecz-
nych i okolicznoSci, w których wypada�o dzia�a�.
Uljanow mówi� ma�o o sprawach bezpartyjnych, tem bardziej, �e odczu� ch�ód, którym
wia�o od ca�ej postaci Plechanowa. Stary lew by� gniewny na tego m�odzika, który oSmieli�
si� wy�amywa� z programowych poczyna� szeregowców socjaldemokracji.
W�odzimierz opowiada� o swoich wra�eniach zagranicznych. Nie skrywa� swego zachwy-
tu przed cywilizacj� zachodu.
Czegó�bySmy dokazali przy takich Srodkach materjalnych i technicznych! zawo�a�.
Tymczasem u nas, je�eli mam powiedzie� szczer� prawd�, to, oprócz cara, niemamy nawet
kogo ograbi�. �ebrak na �ebraku! Wspania�e tu s� rzeczy. Tak wspania�e, �e z bólem serca
podniós�bym na nie r�k�!
Czy� w Rosji niczegobyScie, towarzyszu, nie �a�owali spyta� Akselrod.
W Rosji niczego! odpar� bez wahania. Czegobym mia� �a�owa�? W Rosji bi� i bu-
rzy� �atwo! Bi� nas od tysi�ca lat ze wszystkich stron, kto chcia�! Wariagi, Pieczyngi, Tata-
rzy, Polacy, samozwa�cy, Szwedzi, nasi carowie, policja. Tysi�cami pal� si� wsie co roku,
niby fury s�omy. Tysi�ce ludzi umiera z chorób i z g�odu. Czego mamy �a�owa� na naszej
70
bezgranicznej p�aszczyxnie, pokrytej lasami, glin� i bagnami tundry? Naszych kurnych chat,
o cuchn�cych strzechach ze zgni�ej s�omy? Tych zaduchu pe�nych bar�ogów, gdzie ludzie
wlok� pod�e �ycie obok krów i ciel�t, jedz� z jednej misy, na jednem �o�u mno�� si�, rodz�
dzieci i umieraj�? Naszego �ycia kator�ników, bez idei, pe�nego zabobonów: pocz�wszy od
ofiar dla domowych biesów a� do zachwytu przed zachodnim parlamentaryzmem? Doko�a
nas pustkowie, gdzie albo nas bili, albo my mordowaliSmy. A wSród tego wszystkiego pier-
wotny, ciemny, jak dziewiczy las, rosyjski ch�op rab boga, rab cara i rab djab�a...
Jednak miasta nasze, nasza sztuka, literatura... zaprotestowa�a Zasulicz.
Miasta? powtórzy� Uljanow. S� one gdzieS daleko, zreszt� s� to tymczasem wielkie
wsie. OSrodki nieraz wspania�e, a tu� obok n�dza! Sztuka, literatura? Pi�kne s� niezawod-
ne! Lecz Puszkin metys i dworak; Szczedrin gubernator, To�stoj hrabia, Niekrasow,
Turgieniew, Lermontow, Dzier�awin, �ukowskij szlachta, bur�uazja! Ca�a sztuka wysz�a
ze dworów i pa�aców, lub natchnion� zosta�a przez wrogów klasy pracuj�cej. NienawiS� do
tych twórców silniejsza jest od zachwytu nad ich dzie�em!
A na zachodzie, na zgni�ym zachodzie, towarzyszu? spyta� z surowym b�yskiem zim-
nych oczu Plechanow.
Czy� mo�na porównywa�?! zawo�a� Uljanow. Tu na ka�dym kroku pot�ne, genjal-
ne wcielenie w realne formy zorganizowanej woli ludzi, d���cych do tego, aby z dum� po-
wiedzie�: my potrafiliSmy skierowa� pierwotne si�y natury do �o�yska rozumnych potrzeb
cz�owieka! JesteSmy w�adcami ziemi!
Co za zachwyty! uSmiechn�a si� Zasulicz. Nie zna pan tego raju w�adców ziemi!
By� mo�e, zgodzi� si� spokojnie. Zachwycam si� tem, co ju� jest zrobione. Lecz
widz� te� s�abe strony. Zachodni cz�owiek zbytnio wierzy w wartoS� istoty ludzkiej, �ywi
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
